Cilat janë disa prej çështjeve prej të cilave varet arritja e përsosmërisë, të cilat janë qëllimet tona?
Islami është emërtimi dhe cilësia e një përmbledhjeje vlerash të përkryera e të pareduktueshme, pa kurrfarë të mete a mangësie, e cila do t’i përgjigjej çdo nevoje të çdo shoqërie që ka ardhur dhe do të vijë mbi rruzull gjer në kiamet. Për rrjedhojë, kush bën pjesë në këtë fe duhet të jetë pandërprerë në kërkim të përsosurisë dhe plotërisë, me një fjalë, të asaj ç’është e përkryer e që nuk ka as të metën më të vogël. Nëse do të shpreheshim më thjesht, pjesëtarët e fesë së fundit, e cila është kryer e plotë dhe e përsosur, në qoftë se duan që t’i arrijnë synimet e bukura dhe të mbara që parashtron ajo, do të thotë se duhet të ngarendin për t’i sendërtuar detyrat dhe përgjegjësitë e tyre në mënyrën më të plotë e sa më të përkryer. Siç kuptohet edhe prej përmbajtjes së qartë të këtij ajeti, kjo është edhe rruga për të ecur drejt horizontit të kënaqësisë hyjnore.
“Bjerrjet dhe dështimet qenë për fajin tim.”
Ndërsa po të vijmë tek kushtet për të arritur tek ky horizont; kushti i parë për të realizuar qëllimin e treguar prej ajetit fisnik, është të jesh i vendosur e t’i kesh vënë vetes qëllimin, që ato mundësi dhe aftësi që të ka falur Allahu (xh.xh.) t’i përdorësh në mënyrën më të frytshme të mundshme. Për shembull, dikush ka zë mjaft të bukur; dikush tjetër ka aftësi marramendëse për punë të caktuara, ta zëmë, di t’i organizojë dhe t’i ngarkojë njerëzit me detyrat e duhura; dikush tjetër mund të ketë një penë shumë të mirë; dikush tjetër mund të ketë aftësi tejet të mira për të folur bukur. Cilido, ciladoqoftë aftësia që zotëron duhet të përpiqet që t’i përdorë në mënyrë sa më të frytshme gjer në pikën e fundit të tyre në emër të shprehjes të së drejtës dhe të vërtetës; kësisoj edhe nëse në pah dalin një sërë gabimesh a të metash, në vend që gabuesi a fajtori të kërkohet jashtë vetes, duhet t’i dish ato prej vetes, duke nisur menjëherë nga përpjekja për t’i ndrequr.
Veçanërisht ata që ia kanë dedikuar veten shërbimit të besimit dhe Kuranit, le të jenë të ngarkuar me detyrë në cilëndo prej aspekteve të jetës shoqërore, duhet ta shohin secili veten si përgjegjës në rast të mosarritjes dot të përsosurisë dhe plotërisë në punët e bëra, e kësisoj edhe të metat t’i dinë prej vetes. Sepse, në thelb, mendimi i gjithsecilit syresh, se “nuk arrita dot që t’i kryeja siç duhej detyrat që më ishin ngarkuar mbi supe, madje nuk arrita dot ta përfundoja, edhe pse vazhdimisht merrja fryte prej saj; ja, kjo punë shkoi dëm pikërisht prej të metave të mia.” nuk është tjetër por një pendim i vetvetishëm, madje sipas gjerësisë së zemrës, mund të quhet edhe një rikthim tek Allahu apo një dimension akoma edhe më i thellë i pendesës, që është t’i kërkosh Allahut mbrojtje prej çdo lloj shkarjeje prej rrugës së drejtë. Dhe Allahu (xh.xh.) i përgjigjet me mirësitë dhe ndihmesën e Tij kësaj zemre të këtillë, që vuan, duke ia çuar akoma edhe më përpara punët me ndihmesën e Tij shtesë.
Në të kundërt, nëse ndokush i sheh përherë si të përkryera punët që bën vetë, duke besuar se në punët që ai kryen nuk mund të gjendet kurrfarë e mete, madje duke menduar sikur planet dhe projektet e tij janë aq të patëmeta, sa do të mund të ngadhënjenin edhe mbi qiellin, i cili për çdo blof ua vë fajin atyre që nuk e dëgjuan, nuk e kuptuan dhe nuk iu bindën asohere, nuk është tjetër pos një tjetër trajtë e vetëmashtrimit të faraonit, që tha: “Unë jam Zoti juaj më i madh!“[2] Madje, njeriu duhet ta kryejë vetëgjykimin e egos së tij përballë gabimeve apo dështimeve lidhur paksa përpjesëtueshëm me punën në krye të së cilës ndodhet. Me një fjalë, sa më e rëndë të jetë detyra e tij, aq më i ashpër duhet të jetë edhe kërkimi i llogarisë ndaj vetes. Domethënë, sa më shumë që shtohen institucionet e ndërvarura për të cilat është përgjegjës, ai duhet t’ia atribuojë vetes çdo mangësi apo dështim të ndonjërit syresh. Ai duhet të mendojë se të gjitha këto përfundime jopozitive, rrëzime a dështime burojnë prej një sërë mangësish të tij, siç mund të jetë ajo e mosmbajtjes së një lidhjeje të shëndoshë me Allahun (xh.sh.), nga mosndijimi aq thellë sa duhet i Islamit, nga mosinterpretimi i drejtë i parimeve të mrekullueshme të Krenarisë së Njerëzimit (s.a.s.), nga mosleximi siç duhet i kohës dhe kushteve të veprimit dhe nga mosnjohja mjaftueshëm e anës kundërshtare.
Bukuritë janë të Tijat, mangësitë dhe të metat janë tonat
Megjithëse, ky parim i qartë i Kuranit Fisnik në lidhje me këtë çështje, nuk të lë nevojë për shumë fjalë: “Çdo fatkeqësi që ju ndodh vjen për shkak të asaj çfarë keni bërë me duart tuaja. Allahu jua fal më të shumtat.“[3] E shpreh vetë Kurani, Fjala e Mrekullishme, se si gabimet dhe boshllëqet e ndryshme dalin në pah si pasojë e një vështrimi të syrit, një dëgjimi të veshit, një arsyetimi të mendjes, një fjale të gjuhës, një prekjeje të dorës, një hedhjeje të hapit apo ndijimi nëpërmjet ndjenjave përkundër qëllimit të tyre të krijimit, dhe se se si Allahu (xh. sh.) i fal shumicën e tyre. Edhe i Dërguari i Allahut (s.a.s.), në hadithin e Tij, “Çdo bir i Ademit gabon. Por më të mbarët ndër ata që gabojnë, janë ata që pendohen më shumë.“[4] përpiqet të na kujtojë se njeriu i ka të ngërthyera brenda vetes ndjesitë dhe ndjenjat për të gabuar, me pak fjalë e ka në natyrë gabimin. Kështu, më e rëndësishmja është që njeriu ta kuptojë gabimin dhe të përpiqet për ta shlyer atë. Edhe kalifët e mëdhenj e kanë gjykuar vazhdimisht veten për hapat e hedhur, madje vende-vende edhe kanë thënë: “Ah sikur të mos e kisha bërë kështu këtë punë, por të kisha vepruar ndryshe.“[5] për të shprehur, sipas botëkuptimit të tyre, gabimet në veprimet e tyre.
Ta lexosh siç duhet gjuhën e ngjarjeve
Madje, njeriu duhet t’i dijë prej vetes të gjitha belatë dhe fatkeqësitë që mund t’i ndodhin, edhe nëse për nga mënyra se si kanë ndodhur mund të mos kenë kurrfarë lidhjeje me qëllimet apo vullnetin e tij. Për shembull, sikur edhe gjilpërën që mund t’i ngulet në këmbë teksa ecën, ai nuk duhet ta shohë si një ndodhi të rastësishme, por si një pasojë e mangësve apo të metave të tij. Si shembull për këtë gjendje, do të doja të tregoja një ndodhi: “Një shokut tuaj i duhet që të bëjë dy, e nganjëherë edhe tri, gjilpëra insuline në ditë. Nëse në ndonjërin prej rasteve këllëfi i gjilpërës i bie nga dora, këtë e lidh drejt e me harresën e tij për të thënë “Bismil’lah!”, dhe thotë: “O Zot! Po ta kisha nisur me emrin Tënd, nuk do të më kishte rënë kurrsesi. Po ashtu, nëse ndonjëherë tjetër i qëllon që ta ngulë gjilpërën mbi ndonjë shtresë muskulore, apo mbi kapilarë, e aty fillon të dalë gjak, ai ia vë fajin gjithnjë vetes për faj të ndonjë vetëmashtrimi të brendshëm, ose sepse nuk ka arritur dot pjekurinë e duhur në mendim, apo edhe se nuk ka arritur të ruajë dot ekuilibrin në sjelljen e tij.” Për mendimin tim, ja ky duhet të jetë qëndrimi që gjithsecili duhet të mbajë përballë gjendjeve të papëlqyeshme apo fatkeqësive me të cilat mund të ndeshet. Pasi, nëse njeriu nuk do ta dijë prej vetes mangësinë apo dobësinë në lidhje me një boshllëk të dalë në pah, e nëse nuk do të gjykojë të parën veten e tij për të, atëherë nuk do të mund të shpëtojë dot prej një keqpandehjeje të përhershme ndaj të tjerëve dhe fajësimi të vazhdueshëm të tyre. Aq sa, ai fillon të mendojë se janë njerëzit përreth tij që po ia çojnë ters sjelljet dhe qëndrimet e tij pozitive, e kështu po ia vënë në rrezik të gjitha nismat. E medoemos, për aq kohë sa nuk do t’i vërejë dot mangësitë e veta, nuk do të ketë ndonjëherë as mundësinë për t’i ndrequr ato.
Kur, ai që i sheh dhe është i vetëdijshëm për të metat e veta, me t’u përballur me një situatë të pakëndshme, ai do të mendohet mirë e mirë, duke u orvatur që të gjejë zgjidhjet e mundshme alternative për të mos rënë sërish më në të njëjtin gabim. Po, ai njeri, që ia njeh vetes të gjitha dështimet apo mosarritjet, do të vazhdojë të ecë përherë i prirë nga arsyetimi për t’i shpëtuar rënies edhe njëherë në të njëjtin kurth, duke u mësuar që t’ia nisë çdo pune duke marrë gjithë masat e nevojshme. Për shembull, një drejtues që merret me caktimin dhe ngarkimin me detyrë të vartësve të tij, kur të vërejë se mes tyre dalin në pah mosmarrëveshje të çfarëdolloj natyre qofshin, do të përpiqet të nxjerrë mësim prej kësaj, e kështu, që të mos përsëriten më të njëjtat situata, do të shqyrtojë të gjitha mundësitë, e për çdonjërën prej tyre do të përpiqet të prodhojë një rrugëzgjidhje sa më të arsyeshme. Me një fjalë, në të gjitha planet e projektet e tij paraprake do të gjenden edhe zgjidhje alternative ndaj problematikash nga më të ndryshmet.
Këshillimi me mendimin e përgjithshëm
Një tjetër disiplinë tejet e rëndësishme që i ruan njerëzit prej gabimeve dhe që i ndihmon t’i kryejnë punë e tyre duke synuar përherë plotërinë dhe përsosmërinë, është këshillimi me mendimin e përgjithshëm. Mbreti i fjalës (s.a.s.) është shprehur mjaft qartë, se “kush këshillohet, nuk del asnjëherë i humbur.“[6] Dhe mendoni, që edhe vetë Profeti ynë i nderuar (s.a.s.), i cili ishte i nderuar me revelatën hyjnore dhe kishte mundësinë e komunikimit me botët e përtejqiejve, e zgjidhte çdo problem duke u këshilluar më së pari me sahabët e Tij. Dhe këshillohej pikërisht me ata njerëz, të cilëve u mësonte se ç’ishte feja, cila ishte e drejta dhe e vërteta. Po, e linte mënjanë epërsinë e tij absolute ndaj të tjerëve dhe sikur një njeri mes njerëzve, diskutonte me sahabët e Tij çdo problem që mund t’u kishte dalë. Kur, për Profetin e profetëve (s.a.s.) as që mund të bëhet fjalë që të gabohej për ndonjë gjë. Atëherë, edhe për ne, që jemi njerëz kaq të dobët, e kaq të prirur për të gabuar, rruga për t’i reduktuar sa më shumë rrugët e gabimit është këshillimi me mendimin e përgjithshëm.
Në ditët e sotme gjendemi përballë aq shumë spirale problematikash, qoftë si individë, qoftë si shoqëri. Nëse ju nuk e vini në përdorim sot këshillimin, që është mekanizmi më i mirë përballë problemeve më të pazgjidhshme në dukje, e nuk merrni edhe mendimin e përgjithshëm, atëherë ekziston rreziku që të shtypeni nën peshën e gabimeve të njëpasnjëshme, mandej hyni në kthetrat e një psikologjie të fajit, kërkoni ngado rreth vetes veç fajtorë, e kësisoj nuk lini asnjë zemër të pathyer dhe asnjë njeri të pa hidhëruar me ju. Duke qenë se faji dhe gabimi është juaji, duke i fajësuar vazhdimisht të tjerët rreth jush, i largoni dhe i humbisni ata. Mirëpo, këshilla e poetit që këndonte vargjet: “As malli as shteti të përjetshëm nuk janë, as ar e argjëndi / të ringresh një zemër të thyer është arti m’i rëndi.”
Sikur ari dhe argjendi të ishin të përjetshëm për ndokënd, ato do t’i kishin vlejtur në radhë të parë Karunit. Por edhe ai u zhyt në fund të dheut me tërë pasuritë dhe thesaret që zotëronte. Nuk mbeti me kaq, por siç mallkohet në Kuranin Famëlartë, është i dënuar që të zhytet vazhdimisht në fund të dheut, moralisht kësaj here, prej tërë njerëzimit.[7] Nga ky këndvështrim, nëse ka ndonjë zemër të thyer, art dhe marifet i vërtetë është ta ringresh e ta rigjallërosh dhe njëherë. Edhe Junus Emreja, si shprehet: “Ne nuk erdhëm t’jua thyejmë zemrat, por t’u japim jetë.” Ndaj, edhe detyra jonë është t’u japim jetë zemrave të njerëzve. E duke qenë kjo e vërteta, nëse ndokush ngrihet dhe përpiqet t’ua ngarkojë të tjerëve të metat dhe gabimet e veta, duke i fajësuar dhe duke ua thyer zemrat, atëherë duhet ta dijë se kjo është diçka e papranueshme.
[1] Maide, 5/3.
[2] Naziat, 79/24.
[3] Shura, 42/30.
[4] Tirmidhi, kiamet, 49; Ibni Maxhe, zuhd, 30.
[5] Për Ebu Bekrin e nderuar (r.a.) shihni: et-Taberani, el-Mu’xhemu’l-Kebir, 1/62.
[6] et-Taberani, el-Mu’xhemu’l-kebir, 6/365
[7] Shih: Kasas, 28/76-83.
