Duaja

Ajo që është e rëndësishme tek duaja është të besuarit në pranimin e saj. Në dua, krahas hapjes së duarve njeriu, në fakt duhet ta hap zemrën e tij. Duatë që thuhen në duatë e bëra pas namazit të sabahut dhe ikindisë janë të pranishme tek “Mexhmuatu’l-Ahdhab”, por me disa ndryshime të vogla. Aty thuhet “Subhaneke ja Allah Tealejte ja Rrahman exhirna minennar bi afvike ja Muxhir”. Edhe “Muxhir” është emër i Allahut, veçse këtu po më duket më e qëlluar të thuhet “Bi afvike ja Rrahman”. Ustadi i nderuar duke e parë si më të rëndësishme këtë gjë, e kishte veçuar për sabah dhe ikindi.

Gumushhaneviu i nderuar në “Mexhmuatu’l-Ahdhab” kishte thënë shumë gjëra në lidhje me Fadiletin (mirësitë) e Duave. Disa nga këto gjëra, në dukje të parë shihen si të ekzagjeruara, mirëpo ato duhet kuptuar në rrethin e kritereve që i ka thënë Ustadi; si rrjedhojë, kjo gjendje e tërheq lexuesin. Për shembull, kur ne themi “Ai që e lexon një herë këtë dua hyn në xhennet”, këtë mund t’a kuptojmë kështu “Kjo është një lutje e atillë që kur besimtari e shpreh atë me besim të plotë dhe duke e hapur zemrën dhe duke ia dhënë hakun, mund ta fitoj xhennetin” (1). Unë e kam një bindje të atillë që nëse personi e hap zemrën dhe me Iman-i Kamil (besim të përsosur) thotë “Allah” e pastaj e hedh veten nga kati i dhjetë, pllakat e betonit bëhen copë-copë por atij nuk i ndodh asgjë. Veçanërisht në këto ditë kur bota Islame po vjellë gjak, duhet bërë dua aq sa të dridhet gjoksi; ka shumë nevojë për këtë.

Duaja dhe dëshira për adhurim

Pyetje: Ata të cilët gjenden në rrugën e quajtur “profesioni i sahabëve” zakonisht nuk janë edhe aq të vetëdijshem për ngritjen e tyre shpirtërore. Mirëpo disa prej tyre, me kohë e ndjejnë një pasion në kryerjen e ibadeteve. Veçanërisht, ka diçka që ata i tërheq me forcë kah adhurimi, tesbihatet dhe Evradu Edhkar (përmendja e Allahut). Cili është shpjegimi kësaj?

Përgjigjje: Kjo gjendje mund të zhvillohet me kohë si pjesë e karakterit tek ai i cili bën ibadet, ndersa kjo mund të jetë edhe ndonjë fshehtësi e Allahut (xh.xh.) të cilën nuk mund ta dimë e që e ngjallë ndjenjën e kënaqësisë në kryerjen e adhurimeve. Në të dy rastet, ky pasion është një mirësi (Lutf) e Allahut. Adhurimi është mirësi, ndërsa pasioni për adhurim është një mirësi e shumëfisht. Ndonjëherë Allahu (xh.xh) ia jep robit pasionin për ibadet si mirësi dhe kështu ai i sheh adhurimet si bukën e ujin dhe si pjesë e pandashme e tyre. Këtë mund ta kuptojmë si një shndërrim i gjendjeve të bukura të atij njeriu në pasion; dhe thotë “Sado që të bëj, është pak”.

Sëkëndejmi, sado që dikush bën adhurim dhe sado që përmend Allahun, dhe vazhdon ta ketë ndjenjën se nuk e ka kryer detyrën e tij, nuk ka qenë rob i mirë, atëherë, ai niset nga botëkuptimi “Nuk më mjafton forca të të lartësoj Ty aq sa e ke lartësuar Veten”. Në këtë mënyrë, çdo gjë që bën e sheh si të pakët. Kjo do të thotë se këtij personi iu ka dhuruar një mirësi jashtë mase e madhe e Allahut. Për shembull, ai dërgon 1000 salavate në ditë dhe në fund thotë “O i Dërguari i Allahut nuk munda të të dërgoj salavate ashtu sicc e meriton Ti ”. Fjala vjen, edhe nëse njeriu e përmend 1000 herë në ditë duanë e Pejgamberit tonë (s.a.s.) të cilën e kishte thënë gjatë çlirimit të Mekës për ta madhëruar dhe falenderuar Allahun: Nuk ka Zot tjetër përvecc Allahut, Ai është një dhe i Vetmi. E ngriti ushtrinë, e ndihmoj robin e Tij, dhe i mundi armiqtë e Tij i vetëm.”; dhe pas gjithë kësaj, personi përsëri ndihet i mangët dhe thotë: “Kështu nuk bëhet, nuk duhej të mjaftohesha me kaq.” Kjo ndjenjë është një mirësi tjetër e Allahut.

Kështu, edhe ai që vazhdimisht i kryen ibadetet e tij është mu’min (besimtar i vërtetë), ai beson dhe i kryen ibadetet me bindje (ibadet-u taat), prapëseprapë, ai nuk ka arritur të përfitoj prej mirësive të Allahut deri në këtë masë. Pra, të falësh 1000 rekate namaz në ditë dhe të thuash “Jo, kurrsesi nuk e pagova borxhin tim ndaj Zotit”, ndërsa të futesh në mendimin se “Nuk e pagova borxhin tim si falenderim ndaj Tij” është një mirësi mbi mirësitë. Janë transmetuar hadithe rreth të shpjeguarit të asaj që adhurimet ndaj Tij duhet të jenë të plota (42) “O Zoti im i njohur nga të gjitha krijesat, nuk të njohëm Ty si duhet”, “O Zoti im që je meritues i falenderimit në çdo gjuhë, nuk të falenderuam aq sa duhet”. (43) “O Allah që vetëm ty të bëhet adhurim, nuk të qëndruam në robëri ashtu siç Ti e meriton”. Fjalët “O Allah, emri i të cilit përmendet nga çdo krijesë, në qiell e në tokë, nuk të përmendëm ashtu siç e meriton fama Jote” e shpjegojnë vetëdijen e “nuk të falenderuam aq sa duhet” sipas kritereve të sinqeritetit dhe njohjes së vlerave.

Meqenëse është shumë e rëndësishme që besimi të ketë qëndrueshmëri në zemër, unë duke bërë dua vazhdimisht them “O Allah që i kthen e i rrotullon zemrat! Na i mbaj e na i forco zemrat në fenë tënde!” Në fakt, Profeti ynë (s.a.s.) e kishte thënë zakonisht këtë në veten e parë njejës “Allahum-me je Mukal-libel-Kulubi theb-bit kalbi ale dinik”. Në një vend më ka rënë në sy forma “Kulubena”, por e njohur është forma e dytë që u tha. Në një dua tjetër them “Allahum-me ja Musarrifel-kulubi sarif-kulubena ile taatik”-“O Rrotullues i zemrave, ktheji zemrat tona drejt dëshirës për adhurim”. Kësaj mund t’i shtoni edhe të tjera, mund të thoni “Ile me tuhibbu veter-da la sijjeme ilel ihlas”-“Drejtoj zërat tanë në punët që Ti i do dhe je i kënaqur me to, e veçanësisht drejtoji ato në sinqeritet”. Mund të thoni “Ilel imanil-kamili vel jetinil etem”-“ Drejtoji ato kah besimi dhe kah njohja e më të mirës”. Mund të thoni “Ilel hilmi vel erat”-“Drejtoj kah sjellja e matur, e menduar dhe e butë”. Këto kërkohen nga Allahu. Nëse këmbëngulet kështu, Allahu (xh.xh) përkundër çdo gjëje jep dëshirë për adhurim pa marrë parasysh rrethanat. Njeriu vjen në atë gjendje saqë nëse e ka një mangësi shumë të vogël ndjehet i brengosur dhe çdo gjë që bën e sheh të pakët dhe e konsideron si të vogël.

Po pra, t’ia shprehësh Atij robërinë tënde me aq sa mundesh dhe në fund të thuash “Nuk e thashë…”; “Nuk e thashë dot. Nuk e bëra dot. Nuk e kreva. Ku janë mirësitë e pafundme të Zotit e ku është falenderimi ndaj Tij!” Neve na bie që të përpiqemi t’i nxjerrim në pah dëshirat tona në këtë drejtim.

“Fatiha” është duaja më e bukur

Duke u mbështëtur në një fshehtësi të nxjerrë nga një hadith sherif, kur bëj dua lexoj suren Fatiha pastaj them (si të përkthyer) “O Allah, Fatiha është shkak i shërimit dhe ti je shërues (Shafi), vetëm Ti jep shërim. Nuk ka askush tjetër që jep shërim përveç Teje dhe nuk ka shërim tjetër përpos atij që Ti e jep. Shëroje sëmundjen time dhe gjeji ilaç asaj. Ma bëj të mundur një shërim të atillë që të mos më mbetet asnjë gjurmë nga sëmundja!”

Pra, duaja më e bukur është Fatiha. Nëse lexohet me zemër të sinqertë, pa marrë parasysh për cilën sëmundje lexohet, me lejen e Allahut bëhet shkak i shërimit. Zaten, njëri nga emrat e Fatihas është “Shafij”. Poashtu, i ka rreth 20 emra të tjerë. Për shembull, për shkak se është vaxhib të lexohet në namaz ajo quhet “Suretus-Salat”; për shkak se është e mjaftueshme si e vetme quhet “Vafije” dhe “Kafije”; “Ummul-kitab” dhe “Esas” për shkak se është baza dhe temë e sureve të tjera; janë disa nga këta emra. (ka nevoje mi perkthy emrat e tjere te Fatihas, si me larte)

Dhe ju për heqjen e ndonjë problemi apo brenge mund të lexoni Fatihan dhe të thuani “O Zot! Kjo sure është Kafije (e mjaftueshme). Me lejen dhe mirësinë tënde i mjafton çdo shqetësimi. Ti je Kafi. Për hir të kësaj sure që e lexova më ndihmo mua në çështjen e problemeve dhe shqetësimeve të mia”.

Të kujtuarit e Allahut xh.xh dhe duaja

Miqtë e fesë i japin shumë rëndësi duasë dhe virdeve (evradu edhkar), leximit të Kuranit, duave dhe përmendjes së Allahut. Thonë se leximi i një pjese nga Kurani çdo ditë dhe përgjërimi ndaj Allahut xh.xh me dua të ndryshme është shumë i rëndësishëm në aspektin e lidhjes tonë me Të. Thonë se “Çdo person në raport me mundësinë e tij duhet të caktoj ndonjë gjë dhe t’a lexoj atë çdo ditë”. Kam dëgjuar disa herë nga një i afërm i Ustadit të nderuar se ai e përfundonte njëherë në 15 ditë “Mexhmuatu’l-Ahzabin”. Ai libër ka 3 vëllime; do të thotë se ai e lexonte një vëllim për 5 ditë. Shkrimi i dhjetëra librave, korigjimi i tyre, takimet me shokët, kushtet e vështira me të cilat jetonte, burgjet, përndjekjet, arrestimet, vëzhgimet (të qenurit nën hetime), migrimet e detyruara… përkundër gjithë këtyre nuk la aspak mangësi në dua dhe virde. Disa thonë se “Nuk duhet tepruar me dua” e të tjera. Pandeh se çështjen e teprimit po e hedhin në pah duke i keqkuptuar shprehjet në porosinë e fundit (amanetin)që Ubade b. Samit-i i la birit të tij. Ai kur bënte dua thellohej në detaje,për shembull, sikur ne që themi “ O Allah! Na jep një shtëpi të tillë në xhennet pranë tij, afër shtëpisë një burim që rrjedh“. Për këtë arsye Hz. Ubade thotë “O biri im, unë nga i dërguari i Allahut kam dëgjuar fjalë për teprimin në dua”. Ai teprimin e kupton si formë e marrjes me detaje të lidhura me çështjen e dëshirave. Përndryshe, përderisa Allahu (xh.xh) thotë “ O ju që keni besuar, përmendeni shpesh Allahun dhe lavdërojeni Atë”, nëse një njeri thotë nga mëngjesi deri në mbrëmje pa u ndalur “Subhanallahi ve bihamdihi, Subhanallahil Adhim” prapë nuk e paguan hakun e duasë. Pejgamberi ynë (s.a.s.) na këshillon që t’a themi këtë dua në mëngjes dhe në mbrëmje nga 100 herë. Edhe nëna jonë Ummu Seleme i merrte kokrrat e fasules dhe duke i numruar ato e thoshte këtë dua 100 herë në ditë.

Njerëzit që e dijnë, e njohin njëri-tjetrin mund të lexojnë dua në grupe të ndryshme. Për shembull, disa persona mund t’a ndajnë dhe t’a lexojnë “Xhevshen-ul Kebir” (Mburojën e Madhe). Pasi të jetë ndarë është mirë që për çdo person që të lexoj pjesën që i është ndarë atij. Pra, për dikë që thotë “Në çështjen e përkujtimit, përmendjes së Allahut, unë çdo ditë do ta bëj këtë gjë”, bëhet se ai ka marrë një përgjegjësi mbi vete dhe është i obliguar që t’a përmbush këtë përgjegjësi. Ata që dëshirojnë “Mburojën e Madhe” mund t’a lexojnë edhe në mënyrë individuale nga fillimi deri në fund . Mirëpo, kur lexohet në formë grupore, në fletoren e veprave të secilit që ka marrë pjesë në lexim shkruhet sevap sikur të ketë lexuar të tërin.

Kjo mënyrë, ma merr mendja se do të ishte shumë më e dobishme për “Mexhmuatu’l-Ahzab” sepse ai libër është mjaftë i gjerë dhe përmban pjesë të ndryshme nga duatë e shumë evlijave (njerëz të ditur dhe të afërm me Allahun xh. xh.). Gumushhaneviu i nderuar duke i mbledhur ato nuk kishte pasur mundësi që t’i rregullojë në formën e sotme. Për këtë arsye, ky libër kishte kaluar në dorën e Ustadit. Ai i kishte rregulluar pjesërisht pjesët që i kishte lexuar. Sikur nja dy njerëz me vullnet të punonin prapë në të dhe të bëhen shkak, me aq sa tu vijë në dorë, në botimin pa gabime të atij libri do të ishte mirë.

Pasi të jetë botuar ai, besimitarët e dhënë pas duasë do ta ndanin mes tyre. E gjejnë një metodë të atillë që çdokush në kohë të ndryshme lexon në vende të ndryshme. Për shembull, njëri që e ka lexuar këtë pjesë gjatë një muaji, muajin e dytë kalon në pjesën e shokut tjetër; dhe ai në vendin e shokut të tretë, e tjetri në të katërtit… Kështu, secili lexon çdo pjesë të “Mexhmuatu’l Ahzabit”. Të qenurit i sinqertë ne duatë që i thotë, tek njeriu sjell nje emocion të veçantë. Për shembull, dikush që lexon duanë e Shejh Gejlanit e cila e bënë zemrën e njeriut të dridhet nga frika, për 30 ditë rresht, mund të mos e ndjejë sikur ditën e parë kur e ka lexuar. Mirëpo, nëse e lë këtë dua për muajin e dytë, lexon dua të tjera, e kalon ambientimin e krijuar brenda tij dhe pas një kohe kthehet prapë në atë pjesë, mund të ndjehet sikur është duke e lexuar për herë të parë. Nuk e di a më vazhdon kjo dëshirë, por kam dashur që edhe unë ta ndaj me disa shokë e ta lexoj. Kam shumë dëshirë që të mundësohet një gjë e tillë.

Nganjëherë më ngulitet në kokë kjo çështje: thelbi i çështjes është të largohesh diku pa i treguar askujt dhe të bësh dua. Mirëpo, nuk e di nëse ka këtu një egoizëm të fshehtë si “Edhe unë mund të lexoj dua në një vend larg prej njerëzve, nuk kam nevojë për asnjë”. Një tjetër besimtar mund të jetë i mendimit se “Edhe unë mund të largohem diku në një kënd dhe të lexoj dua i vetëm, por shpresoj se duatë e mia janë më afër pranimit nëse janë në mesin e duave të shokëve“. Me një qasje të këtillë lexon të paktën një pjesë, gjysmën apo çerekun e duasë së tij bashkë me shokë. Mirëpo, edhe në këtë të dytën mund të haset ndjenja e dukjes. Të gjitha këto janë të rrezikshme. Duaja duhet të jetë aq e pastër sa që nuk duhet t’i përzihet asnjë mendim tjetër.

Nga çdo anë e saj, nga e djathta, nga e majta, nga poshtë, nga lartë dhe nga do që shikohet duhet sikur prej një gjëje të tejdukshme duhet të dal në shesh Personaliteti Hyjnor.

Nganjëherë, për shembull, personat që falin namaz në të njejtën xhami mund t’i thonë njëri-tjetrit “Ejani të lexojmë këto dua të transmetuara nga brezat e parë të Islamit (Selef-i salihun)”. Për shembull, një natë të ngrihemi dhe të lexojmë 19 herë suren Fet’h edhe nëse zgjat dy-tri orë. Por, në një ndërmarrje të tillë në dua secili duhet të merr pjesë duke i ardhur nga brendësia e tij. Duhet të fluturoj të ngrihet nga vendi… duhet të falet namaz haxhet, të lexohet “Mburoja e Madhe”, “Errad-i Kudsie” dhe “Sekine”. Nëse së bashku lexohen 15-20 minuta pastaj mund të shkohet në një vend ku nuk të sheh askush, ku nuk i vjen ndonjë mendim në mendjen e tij dhe aty të lexoj për një gjysëm ore.

Po, por kur lexon në vetmi mund t’a kaploj ndjenja “Shiko, unë u largova nga shokët, po e bëj i vetëm pa më parë askush, po e bëj me sinqeritet” apo mund t’a ngrisë zërin me mendimin “le të më dëgjojnë të tjerët, le të më shohin” dhe të dyja këto mund të jenë lënje e hapsirës për shejtanin. Ustadi i nderuar, leximin me zë për të dëgjuar njerzit e gjykon duke u mbështetur tek Imam Gazaliu “Më parë unë lexoja me zë, por brengosesha nëse brenda kësaj futet dyfytyrësia (rija). Pastaj pashë që Imam Gazaliu thotë “Kur ka për qëllim tërheqjen e vëmendjes dhe nxitjen e të tjerëve nuk ka ndonjë problem””. Mirëpo, së bashku me të gjitha këto edhe zemra jonë nuk është zemra e Ustadit.

Deri në çastin kur do të hyjmë në xhennet, në zemrën tonë mund të futet gjithçka. Neve, që fanarin të cilin e kemi në dorë duhet t’a kthejmë kah zemra jonë, na duhet që të jemi të kujdesshëm në çdo moment.

O Krijuesi im Bujar dhe o Zoti im Mëshirëbërës

Në shënimin e dymbëdhjetë të shkreptimës së shtatëmbëdhjetë Ustadi i ndreruar thotë “O Krijuesi im Bujar dhe o Zoti im Mëshirëbërës! Krijesa, robi dhe vepra Jote artistike me emrin Said edhe pse është kryelartë, i paaftë, i painteresuar, i paditur, i gjymtë, i poshtruar, i pabindur, keqbërës, edhe një rob që ka dalë nga rruga Jote, pas 40 vitesh pendohet dhe dëshiron të kthehet në praninë Tënde. Po i pranon mëkatet e tij të pafundme”.

Siç dihet, Profetët janë të masum (të pafajshëm) dhe masur (të mbrojtur ); edhe ata nuk bëjnë mëkate, edhe Allahu (xh.xh.) i ruan nga gabimet e mëkatet. Kur vijmë tek njerëzit si Bediuzzaman, ata edhe nëse nuk janë të pafajshëm janë të mbrojtur, pra, edhe nëse nuk janë pa mëkate ata janë nën mbrojtjen e Allahut dhe Allahu nuk i lejon ata të bëjnë mëkate.

Çfarë po bënte Ustadi duke i thënë fjalët e mësipërme. Kurrsesi mëkatet nuk janë shkak që ai i thotë këto fjalë. Është mendimi negativ (suizan) i të menduarit në atë mënyrë. Jo, ai mendon se nuk ka bërë shërbim (hizmet) ashtu siç duhet duke kryer detyrën dhe misionin e tij me vullnet, i sheh të pakta ato që i ka bërë; në një pozitë të përkulur dyfish me frikën dhe brengën se nuk ka qenë një rob i mirë, sipas tij, ai përgjërohej për përmirësimin e gjendjes së tij.

Pra, sikur edhe zemrën tonë t’a kaplonin ndjenja të tilla dhe këto fjalë të bëheshin një tesbih në gjuhën tonë, t’i thonim ato në llogarinë tonë. Sikur të bënim ndërgjegjjen tonë që t’i thotë! Sikur të thonim “Ja hyra në varr, u mbulova me qefin. Ata që më përcollën më lanë mua dhe shkuan. Po shpresoj në faljen dhe mëshirën Tënde” e të bëheshim sikur po përjetojmë vdekjen e cila mund t’i vijë secilit në çdo çast dhe të vazhdojmë si në vijim “Nëse më pranon mua në mëshirën Tënde të plotë, më fal e më mëshiro mua, zaten kjo është ajo është me të cilën Ti njihesh. Sepse Ti je më i Mëshirshmi nga të gjithë mëshiruesit. Nëse nuk më pranon, në cilën derë tjetër të shkoj përveç asaj Tëndes? Nuk ka Zot tjetër përveç Teje, në praninë e të cilit mund të shkohet. Nuk ka të Adhuruar tjetër përveç Teje, tek i cili mund të mbështetem”.

Pra, përtej mëkateve dhe gabimeve është mëshira e Allahut (xh.xh.), nëse Ai do, e fal edhe në qoftëse janë të vogla. Siç thonë edhe Ustadi, Imam Gazaliu e Muhasibi, njeriu derisa është në jetë duhet të dridhet nga frika, por edhe në çastin e vdekjes kur mbetet pa zgjidhje duhet të kapet pas shpresës dhe të thotë “O Zot, nuk më ka mbetur asgjë. Po vij tek Ti vetëm me “La ilahe ilallah Muhammedun Resulullah””.

Në çastin e vdekjes duhet të shpresojë dhe të ketë ndjenjën se “tani më nuk më vjen asgjë nga dora, mirëpo, dëshira Jote është ajo ku unë mbështetem dhe ndërmjetësuesi im është i dashuri Yt i cili është “Mëshirë për Botët”-“Rahmeten lil-alemin”. Ç’e do që, për të arritur këtë gjendje në ato çaste të vështira qështja lidhet me të qenit e çdo gjëjë e vendosur në vendin e saj dhe të qenit i pastër.

Njeriu nuk duhet kurrsesi të jetë i kënaqur me atë që ka arritur (me veprat të tij mira), pra duhet të reflektohet të qenurit rob i mirë, në lidhjen e çdo vepre me sinqeritet. Në çështjen e të qenit rob duhet që me dëshirë të pafundme ta kërkojë më të mirën, më të bukurën. Të vepruarit në ndonjë tjetër formë është punë e ulët. Sidomos ata që e pranojnë veten si nxënës të Kuranit edhe nëse bëhen të dashur të Allahut (veli) e fluturojnë, duhet të thonë “Në këtë punë ka një mangësi, më duhet që të rishikoj sinqeritetin, duhet t’a kontrolloj zemrën. Duhet t’a kontrolloj vetveten nëse ka në zemrën time mendime tjera përveç mendimeve që lidhen me Të, apo mendoj ndonjë gjë tjetër?” atëherë më duhet të kërkoj vetëm kënaqësinë e Tij.

Allahu (xh.xh) na ka tërhequr neve deri në një vend të caktuar, ka vënë në zemrat tona dritën e besimit dhe na ka dhuruar mundësinë e shërbimit në çështjën e besimit të të tjerëve. Kjo është ajo që vjen e para, mirësia e parë, dhurata e parë; ne duhet t’a shtojmë (të përfitojmë) e t’a shfrytëzojmë si një kapital (pasuri).Vullnetet tona janë vetëm nga një pozitë e zakonshme. Ai është që i sjell ato në një pozitë të caktuar, që u dhuron mirësi. Shprehje “Me vetëdijen time e kam gjetur, këto suksese janë prej meje” është shprehje e faraonëve. Përgjërimi “Estagfirullah, o Zot, Ti na e dhe, Ti na e dhurove këtë mirësi!… Po të mos na mbaje Ti, ne nuk qëndronim dot këtu; po të mos na shikoje ne nuk shiheshim e vështroheshim. Na mbaj o Allah, na mbaj sepse ne nuk bëjmë dot pa Ty!” është zëri i zemrave me besim.

Ata që mirësitë që janë lëshuar mbi ta, sukseset që kanë korrur i lidhin me talentin dhe aftësitë e veta nuk përparojnë në aspektin shpirtëror. Kur themi se kryerja e punës është nga Allahu, Allahu krijon një përparim në shpirtrat tanë. Ma merr mendja se sikur secili ta vlerësoj këtë çështje në aspektin e jetës së vetë sheh se është tërhequr në një anë, është thirrur, madje është mbajtur me zor në një rrugë të mirë. Ka njerëz që janë më të mençur se ne, që mendja u kap çdo gjë, por që kanë mbetur jashtë rrethit të Kuranit. Nuk e themi dot se jemi nxënës shumë besnik. Nuk e themi dot se e kemi dhënë vetën me zemër pas kësaj çështje sikur Bediuzzamani i nderuar, se i shërbejmë popullit tonë me një emocion të zjarrtë dhe duke i larguar nga koka të gjitha mendimet tjera. Mirëpo, nëse po mbahemi nga një brinjë apo nga një kënd i kësaj çështje, edhe kjo madje është një mirësi e Allahut, duke u nisur nga aspekti i saj që ka të bëj me ahiretin. Përndryshe, humbim e shkojmë krejtësisht. Nuk është aftësi e jona, nuk është talenti ynë por është vetëm mirësia e Tij.

Banorët e Erzurumit e kanë një shprehje “Do ta hedhësh poshtë ujit, do ta kërkosh sipër, e nëse e gjen do ta godasësh në kokë”. Edhe ne, duhet që ndjenjat e konsiderimit të mirësisë prej nesh ti hedhim në një, duhet ti kërkojmë sipër tij, e nëse rastësisht i gjejmë, duhet që ndjenjat e atij lloji ti godasim ne kokë e ti fundosim dhe çdo gjë ta dijmë prej Allahut.